Zawartość strony

Linki

do strony katolickich

Misja Świętej Faustyny

Melodeus

Ojciec Marian Żelazek

Opoka

W drodze

Wiara

Wspomożenie Wiernych

Strony prawosławne

Prawosławie

Cerkiew.pl

Akatyst

1. Nazwa

               Akatyst jest hymnem liturgicznym. Nazwa pochodzi z greckiego ακάθιστόσ = ά(a)-nie, negacja, καθιζεν(kathidzen)-siedzieć. Przeto, akatysty są zawsze śpiewane na stojąco. Uważa się, że jest najstarszym hymnem Maryjnym.    

2. Autor

      Osoba autora Akatystu oraz, w konsekwencji, okres powstania tego hymnu są przedmiotem dyskusji toczących się wśród badaczy od ponad stu lat.
   Patrologia Graeca (Ελληνική Πατρολογία-Ellenike Patrologia) przypisuje autorstwo Jerzemu z Pizydii (Georgiosowi Pizydesowi) greckiemu poecie, twórcy wersyfikacji dwunastozgłoskowej oraz bibliotekarzowi Hagia Sophia.
   Drugą osobą, która jest brana pod uwagę to German I, pisarz i teolog, patriarcha Konstantynopola w latach 715-730.
   Część badaczy na podstawie analizy tekstu proemionu drugiego Τῇ ύπερμάχῳ στρατηγῷ τά νικητήρια (Te Hypermacho Stratego = O, waleczna Hetmanko) przypisuje autorstwo Focjuszowi I niezwykle kontrowersyjnemu Patriarsze Konstantynopola.
   Znacząca część badaczy uważa jednak, że autorem był albo patriarcha Sergiusz , po raz pierwszy wymieniony jako autor hymnu w XIII w., albo Roman Melodos , po raz pierwszy wymieniony w XIV. Nestor badaczy Akatystu, Egon Wellesz niezwykle logicznie dowodzi, że Akatyst bez proemionu powstał w okresie rozkwitu kontakionu jako formy, tzn. w okresie pomiędzy V i VI w., ale nie przed Soborem efeskim (431 r.), który wyraźnie ogłosił Boże Macierzyństwo Maryi w powiązaniu z tajemnicą Wcielenia. W tym właśnie okresie żył i tworzył Roman Melodos.

3. Strutura Akatystu

    Akatyst jest kontakionem. Ta forma powstała w V w. i była rozwijana do VIII w. Następnie zanikła, podczas gdy Akatyst przetrwał do czasów obecnych i przeżywa swój renesans w liturgii kościołów Wschodu i Zachodu.
    Jednakże, Akatyst, mający dwadzieścia cztery strofy, w odróżnieniu od klasyki kontakionu jest asymetryczny: strofy nieparzyste różnią się długością od strof parzystych. Owe dwadzieścia cztery strofy Akatystu tworzą akrostych – zaczynają się od kolejnych liter alfabetu.
    Strofy nieparzyste mają dwadzieścia wersów: pierwsze siedem wersów to rodzaj wiersza tzw. troparion, po którym następuje dwanaście wersów pozdrowień o charakterze litanii wczesnochrześcijańskiej i na końcu refren Χαιρε, νύμφη άνύμφευτε (Chaire, nymfe anymfewte = Bądź pozdrowiona, Panno nad Pannami). Dwanaście wersów pozdrowień nazywano Χαιρετισμοι (chairetismoi = chairetyzmon, chieretyzmon). Strofy nieparzyste przyjęto nazywać ikosami.
    Tropariony strof parzystych składają się z siedmiu wersów, po których następuje refren Άλληλούια ( Halleluja = Alleluja). Osiem spośród troparionów krótkoich jest adresowanych do Chrystusa, jeden do Bogurodzicy, zaś trzy nie mają adresata. Te tropariony nazywa się kodaktionami.
Siedmiowersowe tropariony i refren Alleluja odpowiadają pierwszym częścią troparionów rozbudowanych.

Ikos

Troparion (siedem wierszy)

Archanioł z nieba
posłan był, by witaj
Matce Boga rzekł.
A kiedy ujrzał, że na jego bezcielesny głos
bierzesz na siebie ciało Panie,
stanął w zachwycie
wołając do Niej:

Chieretyzmon - wieniec pozdrowień (dwanaście wierszy)

Witaj, przez którą jaśnieje radość,
Witaj, dla której klątwa odpuszczona,
Witaj, która Adma podnosisz z upadku,
Witaj, która od łez uwalniasz Ewę,
Witaj, o wysokości, pojęciom ludzkim niedostępna,
Witaj, głębino nawet anielskim okiem niezbadana,
Witaj, bo jesteś tronem Króla,
Witaj, bo dźwigasz Tego, co wszystkie dźwiga rzeczy.
Witaj, gwiazdo Słońce nam ukazująca,
Witaj, łono Boskiego wcielenia,
Witaj, przez którą stworzenie się odnawia,
Witaj, przez którą Stwórca dzieckiem się staje.

Refren (jeden wiersz)

Witaj, oblubienico dziewicza.

Kondakion

Troparion (siedem wierszy)

Bacząc Najświętsza Panna
na swoje dziewictwo
do Gabriela śmiele rzecze:
"Dziwne twej mowy znaczenie
i duszy mojej do pojęcia trudne.
Poczęcie bowiem bez męża udziału
i macierzyństwo głosisz mi wołając:

Refren (jeden wiersz)

Alleluja.

4. Wykonywanie Akatystu

    Problem, kiedy Akatyst był wykonywany, w czasie jakich uroczystuści, jest osobnym zagadnieniem. Uważa się, że w okresie przed Justynianem II wykonywano go w podczas Świąt Bożego Narodzenia. Potem jednak, po wyłączeniu Zwiastowania z okresu Adwentu, Akatyst był śpiewany w Święto Zwiastowania. Następnie przesunięto wykonanie na połowę Wielkiego Postu. Współcześnie Akatyst jest celebrowany w czterech częściach przez cztery pierwsze piątki Wielkiego Postu. W piąty piątek, podczas wigilii "Soboty Akatysu" odśpiewywany jest cały hymn.
    W zasadzie akatyst jest wykonywany tak, że w ikosach tropariony są śpiewane solo, przez kantora, natomiast wieńce pozdrowień i refren śpiewa chór. W kondakionach troparion wraz z refrenem śpiewa kantor, zaś po zakończeniu chór trzykrotnie powtarza refren.

5. Treść Akatysu

    Treść Akatystu była wielokrotnie analizowana i omawiana w literaturze przedmiotu. W Akatyście z wielką zręcznością i niezwykle efektownie połączono dwa heterogeniczne elementy poezji: dramatyczny w opisie wydarzeń i sytuacji oraz liryczny w panegirykach skierowanych do Bogurodzicy.
    Pod względem treści Akatyst dzieli się na dwie części.
    W części pierwszej historycznej przedstawione są sceny z życia Maryi od Zwiastowania do Ofiarowania Jezusa w świątyni.
    Część druga to tzw. teologiczna część Akatystu. Rozpoczyna ją ikos siódmy. W części drugiej są rozważane kontradykcje natury Chrystusa: Boskiej i ludzkiej oraz dziewictwa Maryi - Bogurodzicy, jak wspomniano, z teologicznego punktu widzenia. Jest kładziony zdecydowany akcent na to, że nie jest to kwestia rozumu. Rozum ludzki nie jest w stanie ogarnąć tych sprzeczności. Jest to jedynie kwestia wiary. Omówienie treści Akatystu »

Pełny tekst Akatystu w języku polskim »

6. Proemion

    Kontakion z zasady poprzedzany jest przez krótki troparion niezależny od kontakionu metrycznie i melodycznie. Może to być proemion - прооίμιον(proimion) lub kukulion -κουκούλιον(kukulion). Tak samo ma się rzecz w przypadku Akatystu, który jest przecież kontakionem. Znane są dwa proemiony Akatystu: starszy zaczynający się od słów: "Anioł, pojmując tajemny rozkaz ..." oraz młodszy, powstały w 626 r. podczas oblężenia Konstantynopola przez Awarów. Popularny do dzisiaj, zaczyna się od słów "O, waleczna hetmanko ..."Posłuchaj proemionów »

7. Rozwój Akatystu

    Z czasem zaczęły powstawać nowe akatysty. Obecnie akatysty są hymnami ku czi Pana Jezusa, Matki Boskiej lub świętych, zwłaszcza męczenników. Wszystkie posiadają tradycyjny ryt akatystu. Najstarsze powstawały u schyłku Imperium Bizantyjskiego. Należą do nich: Akatyst Jezusa Najsłodszego, A. Zaśnięcia Matki Bożej, A. Jana Chrzciciela, A. Krzyża Prawdziwego, A. Michała Archanioła, A. św. Piotra Apostoła, A. św. Pawła oraz A. 12. apostołów.

8. Akatyst współcześnie

    Akatyst przeżywa obecnie swój renesans. Dotyczy to zarówno liturgii, jak badań w temacie.
    Akatyst był przedmiotem homilii Ojca Świętego Jana Pawła II. Pierwsza z nich została wygłoszona w dniu 25-go marca 1988 roku w Bazylice Matki Bożej nad Minerwą. Ojciec Święty przewodniczył wówczas liturgii "Matutinum" w rycie bizantyjsko-słowiańskim. Homilia zatytułowana była: "Akatyst w łączności z Kościołami Wschodu i Zachodu". Niestety, tekst homilii nie jest jeszcze dostępny w języku polskim. Homilia jest dostępna w języku włoskim. Znajduje się ona w portalu Watykanu ».
    Dwa lata później 8-go grudnia 2000 w Bazylice Santa Maria la Mayor podczas celebrowania Akatystu Ojciec Święty wygłosił krótką homilię na temat Akatystu. Również ona znajduje się na portalu Watykanu ». Jest ona dostępna także w językach: angielskim, francuskim, niemieckim i włoskim.

    Jak już wspomniano, uważa się, że twórcą Akatystu był świety Roman Melodos (Śpiewak). Jemu to właśnie Ojciec Święty Benedykt XVI w dniu 21-go maja 2008 roku poświęcił swoją katachezę. Treść katachezy została zaczerpnięta z portalu Wiara ». Święty był twórcą wielu innych akatystów, jednak w tym względzie panują pewne nieścisłości i znawcy przedmiotu nie są do końca jednoznaczni w opiniach. (por. Egon Wellesz - Historia muzyki i hymnografii bizantyjskiej, Homini SC. 2000).

Homilia Ojca Świętego Benedykta XVI »